Goedemorgen! Afgelopen week ben ik weer rustig opgestart na de vakantie en deze week zal alles weer op het ‘normale’ tempo doorgaan. Dat de kinderen vandaag weer naar school gaan zal daar ook bij helpen 😉
Afgelopen week publiceerde ABN AMRO een stuk met de pakkende titel ‘vertrek Deliveroo markeert grens platformeconomie’. Het was mijn intentie om dit stuk samen met 4 andere artikelen in deze editie te duiden, alleen is de analyse op het ABN AMRO stuk een beetje uit de hand gelopen, waardoor dit het ‘enige’ stuk is in de editie van deze week. Vanaf volgende week weer wat kortere analyses van 5 stukken.
Veel leesplezier en fijne week!
Vertrek Deliveroo markeert grens platformeconomie – ABN AMRO
De toekomst van de arbeidsrelatie in de platformeconomie. Een veelbesproken onderwerp, ook in deze nieuwsbrief. Afgelopen week kwam ABN AMRO met een toekomstvoorspelling voor de platformeconomie, waarin het bericht dat gezien het vertrek van Deliveroo, de rechtszaken tegen Deliveroo, Uber, Helpling en Temper en wat ontwikkelingen in Den Haag de opkomst van de platformeconomie zal worden afgeremd. En platformen de werkenden in dienst zullen nemen of deze via een uitzendcontract aan hen verbinden. Volgens de analyse van ABN AMRO zal dit impact hebben op 60.000 freelance platformwerkers.
Om te beginnen moet ik zeggen dat het een goed gewogen stuk is dat zowel de voor- als nadelen van de ontwikkelingen naar voren brengt. Dat mag ook eens gezegd worden in een debat waar een dergelijke berichtgeving zeldzaam is. Al heeft de bank natuurlijk ook verder geen duidelijk belang in het debat, dat helpt ook om objectief te blijven.
In dit stuk zal ik ingaan op een aantal punten van het ABN AMRO artikel om nog wat dieper op het onderwerp in te gaan.
Hoeveel platformwerkers zijn er?
ABN AMRO meldt in het stuk dat er 60.000 freelance platformwerkers in Nederland actief zijn. Op Twitter licht onderzoeker Mario Bersem toe dat dit aantal is ontstaan doordat in KvK data staat dat er 1,1 miljoen zelfstandigen zijn in Nederland x de 5,5% platformwerkers uit de CBS/TNO ZEA (Zelfstandigen Enquete Arbeid). Hoewel ik later in dit stuk zal benadrukken dat het onmogelijk is een absoluut aantal platformwerkers te noemen, zijn de onderzoekers hier wel iets te kort door de bocht gegaan. Er zijn interdaad (ruim) 1,1 miljoen ZZP’ers in Nederland, maar uit een artikel op ZiPconomy op basis van diezelfde ZEA enquete valt op te maken dat het interessant (en noodzakelijk) is om wat dieper in deze groep werkenden te duiken. Dan zie je dat ‘slechts’ 76% van deze 1,1 miljoen eigen arbeid aanbiedt (905.000), 48% (573.000) biedt eigen arbeid aan voor organisaties (platformwerkers die diensten aanbieden aan consumenten doen dit doorgaans niet als ZZP’er) en slechts 28% (332.000) biedt eigen arbeid aan voor meer dan 3 opdrachtgevers per jaar. De grote vraag is dan ook: van welke groep pak je die 5,5%? In ieder geval niet van de hele groep zou ik zeggen.
ABN AMRO is niet de enige die moeite heeft het aantal platformwerkers te duiden. In het uiterst lezenswaardig SER rapport over de platformeconomie is te lezen dat de schattingen uiteenlopen van 0,4 tot 12 procent van de beroepsbevolking. Een behoorlijke bandbreedte, welke voornamelijk wordt beïnvloed in wat je wel en niet meeneemt in de definitie. Gaat het alleen over freelancers? Of ook uitzend endienstverlening aan huis: die ‘rest’ categorie waarbij de particuliere opdrachtgever wordt ontheven van verantwoordelijkheden als werkgever waar iedereen van weet dat hier niets van klopt. Want wees eens eerlijk: betaal jij de schoonmaakster of oppas 8% vakantiegeld en betaal je door bij vakantie en ziekte? Ook: gaat het om korte klussen van maximaal een dag? Of ook om langere opdrachten via platformen als Jellow, Freelancer.nl en Upwork? Er zijn ook wetenschappers die pleitten dat jouw tijd dat je besteedt op Facebook ook als platformwerk te definiëren. Hoe breed of smal wil je gaan?
Het SEO komt in 2020 uit op 84.000 platformwerkers (0,9%), gebaseerd op een steekproef van ruim 5.440 personen. Deze beperkte steekproef is gehouden onder een Nederlandstalige populatie, waardoor je daar makkelijk nog enkele tientallen procenten bij op kunt tellen. Ook komen regelmatig cijfers vanuit de platformen in de media voorbij. Deliveroo berichtte onlangs dat er 4.500 koeriers in Nederland via het platform actief zijn. Een aantal waarvan ik, gezien de context van de berichtgeving, vermoed dat het klopt. In een Volkskrant artikel waar flink wat discussie over is losgebarsten over onjuistheden, meldt Temper dat ‘het aantal accounts op Temper groeide sinds begin dit jaar van 250 duizend naar 400 duizend.’. Wanneer je de jubel verhalen van platformen zelf over aantallen 1-op-1 zou overnemen (niet doen dus), dan zou nagenoeg iedere werkende intussen platformwerker zijn.
Nu is het misschien wat overdreven om op een zondag avond 493 woorden te gebruiken om te omschrijven dat het ‘complicated’ is om het aantal platformwerkers in Nederland te kunnen duiden, maar het leek mij goed om wel de bandbreedte van de discussie te duiden.
Daarnaast is het dan ook de vraag: heeft het nut om het aantal platformwerkers te weten? Enerzijds: ja. Werkplatformen hebben een bepaalde dynamiek en het is belangrijk om te weten wat de impact en groei is. Deze input helpt bij het prioriteren voor (beleids)keuzes. Aan de andere kant geeft het ook een heel vertekend beeld van een discussie, wat ik ook wel eens als ‘selectieve verontwaardiging’ omschrijf. Dit omdat, zeker in de consumenten dienstverlening platformen vaak een mini deel van de onzichtbare, doorgaans informele, markt bedienen. Of zoals bij Thuisbezorgd: ja ze nemen hun bezorgers via uitzendbureaus in dienst, maar als je je alleen daar op focust dan vergeet je dat het merendeel van de bezorgingen wordt uitgevoerd door bezorgers die door de restaurants zelf worden geregeld. Oftewel: cijfers zijn goed, maar alleen waardevol met de juiste context. En dat laatste wil nog wel eens ontbreken. Dus: minder cijfers en meer context graag.
Wordt de platformisering afgeremd?
ABN AMRO meldt dat de uitspraak van de Hoge Raad in de zaak Deliveroo uiteindelijk gevolgen zal hebben voor 60.000 freelance platformwerkers en de platformeconomie zal afremmen. Om te beginnen: de Deliveroo casus is een heel specifieke casus waarbij, vanwege het on demand karakter, de impact van algoritme en beperkte invloed en ‘ondernemingsruimte’ van de werkende. Deze specifieke uitspraak zal dus vooral invloed hebben op de 4.500 Deliveroo bezorgers en ook, als het precedent er ligt, ook op termijn voor de vele duizenden UberEats bezorgers.
Wat wel zo is, is dat de genoemde rechtszaken wel een flink deel van de platform markt dekken: bezorging, taxi, to-business dienstverlening en dienstverlening aan huis. Alleen crowdwork (online niet locatiegebonden werk) wordt nog niet in de rechtszaal besproken. De rechtszaken zouden dus op termijn de groei van freelance en dienstverlening aan huis platformen kunnen afremmen, maar het is niet onwaarschijnlijk dat deze verder zullen gaan als uitzender. Even los van de vraag of dit een gewenst scenario is en wie je hier mee helpt.
Nu werkenden hebben geproefd aan deze manier van werken denk ik dan ook dat platformisering van de organisatie van werk (dus ook binnen organisaties) niet te stoppen is. Het zal misschien achter de schermen wat lastiger te organiseren zijn en de prijs en verdiensten zullen anders worden, maar het principe van de werkende centraal (zeker in een schaarse arbeidsmarkt) is iets dat ik niet snel weg zal zien gaan.
Platformwerk = uitzendwerk?
ABN AMRO voorspelt dat “wanneer bedrijven toch van flexibele arbeid gebruik willen blijven maken, ze dat kunnen doen door werknemers via reguliere uitzenders in te huren.”. Het is de vraag of dit via reguliere uitzenders zal gaan, of zoals je nu ziet via nieuwe platform spelers als Maqqie, Level.works, YouBahn en NowJobs die het matching proces opnieuw inrichten vanuit een uitzendconstructie.
Dat de toekomst van platformwerk in de uitzendconstructie ligt is natuurlijk iets waar veel belanghebbenden de laatste jaren voor pleiten. FNV procedeert in principe voor het uitzendcontract. Dat ze dat soms ook zelf wat ongemakkelijk vinden werd mede duidelijk in een rapport van de ABU over platformwerk in 2020 waar Erik Pentenga, sectorbestuurder FNV Flex, zegt: “Dat is toch erg, nou moet ik als onderhandelaar van de vakbond de uitzendovereenkomst gaan lopen verdedigen.” Precies. En dan mag hij ook gelijk de proceskosten betalen ;-).
Gezien de huidige impasse in het arbeidsmarktdebat zou het mij niet verbazen als het voor platformen die opereren in markten waar voorheen uitzenders het voor het zeggen hadden het uiteindelijk die kant op zal gaan. Voor markten waar platformen concurreren met de zwarte markt is het natuurlijk bij voorbaat aardig kansloos om te denken dat je met uitzendtarieven kunt concurreren met het informele circuit. Net als platformen die concurreren met slecht functionerende markten als maaltijdbezorging.
ABN AMRO ziet overigens ook beperkingen in het afknijpen van freelance ten gunste van uitzend: “Het is onmiskenbaar dat sommige flexwerkers, die heel bewust en zonder enige dwang kiezen voor een vrije rol, de dupe zijn van deze juridische en politieke ontwikkelingen.” En hoewel platformwerk in veel gevallen ook goed te organiseren is binnen het uitzend dienstverband, is het wel de vraag of er de werkenden een te positief beeld wordt voorgeschoteld over de ‘zekerheden’ en rechten die bij een dergelijk construct horen. Wat ik nader heb toegelicht in dit stuk.
Tot slot
Het zou naar mijn mening ontzettend zonde zijn om de kans (en verantwoordelijkheid!!!) om nu eens echt een hervorming van de arbeidsmarkt waar de werkende centraal staat door te voeren links te laten liggen. Waarbij niet de werkende, maar institutionele luiheid overwint. Ik neem aan dat iedereen die pretendeert ambitie te hebben hier niet mee weg zal willen komen.
Ik blijf dus een klein beetje hoop houden dat alle partijen uiteindelijk toch hun verantwoordelijkheid zullen pakken. Noem het een klein beetje naïef, maar uit de 1-op-1 gesprekken die ik heb merk ik echt wel dat achter de institutionele conservatieve luiheid echt genoeg goede en slimme mensen zitten die wél bereid zijn die extra stap te zetten en voorbij het eigen institutionele belang kunnen denken. Zij zullen ook zien dat platformen en de organisatie van werk veel verder gaat dan de voorbeelden waar iedereen zich nu druk over maakt en een kans bieden om de werkende, met respect voor goede voorwaarden, centraal en in zijn of haar kracht te zetten. Verder kijken dan je neus lang is zal ik maar zeggen. Doen!
In de media
Deliveroo vertrekt uit Nederland: een analyse – ZiPconomy
Het stuk dat ik schreef voor mijn nieuwsbrief vorige week is ook als blog overgenomen op ZiPconomy.
Contact
Inspiratie opgedaan en advies of onderzoek nodig bij vraagstukken rondom de platformeconomie? Of op zoek naar een spreker over de platformeconomie voor een online of offline event?
Neem gerust contact op via een reply op deze nieuwsbrief, via mail ([email protected]) of telefoon (06-50244596).
Bezoek ook mijn YouTube kanaal met ruim 300 interviews over de platformeconomie en mijn persoonlijke website waar ik regelmatig blogs deel over de platformeconomie. En lees mijn boek ‘Platformrevolutie – Van Amazon tot Zalando, de impact van platformen op hoe wij werken en leven’. Interesse in mijn foto’s? Check dan mijn foto pagina.
